Erzurum kongresi özet; Birinci Dünya Savaşı yenilgisi ile oluşan, Mütareke koşulları ile Anadoluyu işgale kalkışan ve işgal edenlere emperyalist devletlere karşı, yüce Türk Milletinin iradesiyle Anadolu da kurulan; Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin öncülüğü ile Gazi Mustafa Kemal Paşa önderliğinde başlayan ve Anadoluyu ateşleyen harekettir. İstanbul?un içinde bulunduğu son duruma karşı yüce Türk Milletinin top yekun hareket etmesine sağlayan ana nüve Erzurum Kongresidir.
. Anadolu?da başlatılan milliyetçilik, bir ırkçılık değil dışarıdan yapılan emperyalizmin ihracına karşı, iç dinamiklerini harekete geçiren, milli şahlanışı başlatan Erzurum Kongresidir.
KONGRE SONUNDA ALINAN KARARLAR YURDA VE DÜNYA YA YAPILAN İLANI
1. Milli Hudutlar içinde vatan bir bütündür.
2. Osmanlı ülkesinin bütünlüğü ve milli güçleri, yapıcı ve milli hâkimiyetin sağlanması, saltanat ve hilafet makamının dokunulmazlığı için milli güçleri, yapıcı ve milli hâkimiyeti egemen kılmak esastır.
3. Her türlü işgal ve yabancı müdahalesine karşı ve Osmanlı Hükümeti?nin inhilali halinde millet, ittifak halinde savunma ve mukavemet edecektir.
4. Kuvva-i Milliyeyi amil ve irade-i Milliyeyi hakim kılmak esastır.
5. Hıristiyan unsurlara, siyasi hâkimiyet ve sosyal dengeyi bozmaya yönelik imtiyaz verilmeyecektir.
6. Manda ve himaye, kabul olunamaz.
7. Milli Meclis?in hemen toplanmasına ve hükümet icraatının, meclis denetimine alınması için çalışacaktır.
8. Vatanın maruz kaldığı üzücü hadiseler sonunda milli vicdandan doğan, toplulukların birleşmesinden meydana gelen teşkilat Vilayet-i Şarkiye, Mudafaa-i Hukuk?ı Milliye Cemiyeti, her türlü particilik akımlarından tamamı ile uzaktır. Bütün İslam vatandaşları, cemiyetin üyesidir.
9. Kongre tarafından seçilmiş bir Heyet-i Temsiliye kabul edilmiştir.
7 Ağustos 1919?da, kongre sonunda Trabzon Muhafaza-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ile Vilayet-i ?Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti birleştirildi. Bu her iki cemiyet, ?Şark-i Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adını aldı. Yeni cemiyetin merkezi Ezurum ve başkanı da Mustafa Kemal?dir.
İşte bu ruhla Kuva-i Milliyeyi amil milli kuvvetler harekete geçmiş verilen Kurtuluş savaşıyla kazanılan bağımsızlığın hem siyasi hem de hukuki karşılığını hakim kılarak TBMM? nin oluşmasını sağlamıştır.
Erzurum Milli Kongresi Anadolu`nun kurtuluş ve bağımsızlık mücadelesinin başlatılmasının temellerinin atıldığı, Türkiye Cumhuriyet?inin ilk maketinin hazırlandığı yüce şehrin, Erzurum olduğu her zaman anılmalı vede unutulmamalıdır?.
İdrak edeceğimiz mübarek Kadir Gecesinin feyzi ile Allah Türk Milletinin birliğini diriliğini ve iriliğini bozmasın. İslam devletlerinde kardeşin, kardeşi öldürmesine ve Gazze`ye yapılan vahşetle, zulüm altında inleyen Türkmen kardeşlerimize yapılan katliamların durmasını, akan kanlar yerini, huzura, barışa, kardeşliğe bırakmasını yüce mevladan niyaz ederim..
